Arkeolojiye meraklı bir ülke değiliz, ben dahil. Bunda kıvırmanın bir manası yok; zira bu Göbeklitepe’den sonra ehemmiyetini anladık. Arkeoloji dünyasının 30 yıldır bildiği bir yer aslında. Höyükler Anadolu’nun ve dünya tarihinin evrakı aslında. Sayıları milyon ile tabir edilen irili ufaklı höyük olduğunu ben iki sene evvel yaptığım bir haberde öğrenmiştim. İşte bu höyüğü tam iki yıl evvel yazmıştım: “Selendi’nin 1.5 km batı – güneybatısında yer almaktadır. Manisa ili sonları içindeki en büyük höyüktür. Birinci dereceden sit alanı. Üniversitelerin arkeoloji kısımlarının bilgisi dahilinde bir höyük.”
Dumlupınar Üniversitesi Arkeoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Nejat Bilgen birinci çalışmaları yapmıştı burada. O vakit kendisi ile konuşmuştum. Haber yapmıştım. 3 yıl sonra aslında bir tesadüf yapıtı yeni gelişmeleri izleme talihim oldu. Eşim Selendili. Geçtiğimiz hafta sonu baba konutuna ziyarete gittik. Bir telefon geldi, ‘Ankara’dan bir grup geldi ve hafriyat çalışmaları ile ilgili incelemeler başladı’ diye. Haberi veren Selendi’nin Tıp dünyasına kazandırdığı bir isim; Prof. Dr. Şaban Gürcan.
GENÇ YAŞTA EMEKLİYE AYRILAN BİR TIP HOCASI
Hoca değerli bir araştırmayı tıp dünyasına kazandırdı. Tüberküloz ile tularemi ortasındaki farkı ortaya koydu. Bugüne kadar tüberküloz ile karıştırılıyordu. Ve teşhis yanlışlıkları organ kaybına neden oluyordu. Şaban Hoca işte bu ayrımı araştırmaları ile ortaya koydu. Pekala bugün ne yapıyor? Selendi’de Şato Köyevi’ni işletiyor. Terkedilmiş bir köydeki atıl bir halde duran taş köy konutunu almışlar. Bu köy konutunu, başta eşi Habibe Hanımefendi ile yalnızca kendileri için restore etmişler. Sonrasında sıhhat için çabalarının iş hayatında kalmasıyla yetinmemişler, tabiat ile iç içe bu huzur ortamını öbür bireylerle de paylaşmak istemişler. Bu nedenle doğayı seven herkesin yararlanması için bu tesisi hizmete açmışlar. Laf ortamızda oldukça para da harcamışlar. Diyeceksiniz pekala ya asıl meslek? Hocam ile sohbetimizde öğrendim emekliye ayrılmış. Daha çok öğrenci yetiştirecek, araştırma yapacak dinçlikte. “Bıktım Sina Beyefendi. Bıktırdılar. Öğrenciler not alayım, sınıfı geçeyim bu kâfi diyor. Üniversite de araştırma yapma ortamı yok. Sıtkım sıyrıldı ve emekliye ayrıldım” diyor. O denli bezdirmişler ki hocayı “Hastalığa, hekimliğe dair bir kelam dahi etmek istemiyor… Sonra diyorlar, ‘Niye yurtdışına gidiyor hocalar?’ diye”. Neyse biz gelelim mevzuya. Selendi’deki bölgenin en büyük höyüğüne sahip yerine.
ÜÇ YIL EVVEL YAZMIŞTIM
Üç yıl evvel “Bu sene o talih gitti. Artık 2021 için çalışıyorlar” diye yazmışım. O vakitler çalışmalar durmuştu. Bir isim Selendi’de yılmadı. Serdar Çimen. Öğretmen kendisi. Selendi tarihine, kültürüne gönül vermiş bir isim. Tek başına bu höyüğün keşfedilmesi ismine teşebbüslerine devam etmiş.
“YENİ GÖBEKLİTEPE OLUR MU”
Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Kısmı öğretim üyelerinden Doç. Dr. Levent Keskin ve Ankara Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği kısmı hocalarından Prof. Dr. İrfan Akça hocaları bu bölgeye gelmeye ikna etmiş. Zirveye vardığımızda çalışmalar başlamıştı. Levent Hoca’ya soruyoruz “Burası yeni bir Göbeklitepe olur mu?” diye.
“Göbeklitepe çok tanınan; fakat gerek devir gerekse bölgesel açıdan bir karşılaştırma yapmak hakikat olmaz” diyor hoca. Bu höyük için “Ne çıkacağını bilemezsiniz. Lakin buraya hareketlilik gelir, arkeolojik hafriyatlar uzun soluklu bir iş. Çok enteresan şeyler de çıkabilir, oranın her şeyini değiştirebilir, bu yanlışsız lakin bunun için uzun yıllar çalışma gerek. İlgilendiğimiz devirler açısından bakıldığında görselliği ön plana çıkaracak kalıntılar beklemek hakikat değil; fakat bilhassa belli periyotlar açısından bilimsel açıdan kıymetli sonuçlar ortaya koyabilecek bir potansiyele sahip bir yerleşim” diyor. Bir öteki gerçek daha ortaya çıkıyor; bütçe. Sorun burada. “Rakamları döktük. Hafriyat müddeti uzundur. Bütçe artabilir.” Benim öğrendiğim hafriyat için şimdi Kültür Bakanlığı’na müracaat yapılmadı, önümüzdeki yıl için hazırlıklar sürüyor. Selendi tarihe damga vuracak bir birinci adımın devamı için çabalıyor..
M.Ö 5 BİN VE HATTA DAHA ESKİYE GİDEBİLİR
Levent Hoca, mevcut bilgiler ışığında höyükteki iskan tarihinin MÖ 4500 yıllarına kadar indiğini, daha da öncesine gitmesinin mümkün olduğunu söylüyor bu höyük için. Alana gittiğimizde İrfan Hoca bir aygıtın başındaydı. Sorduğumuzda Söylemi sıkıntı tanımlama yaptı, “Elektronik özdirenç tomografisi çekiliyor” dedi. Toprak altındaki kalıntıların, elektrik özelliğine (özdirenç) nazaran haritalama süreci. Levent Hoca da gelen bu bilgileri okuyor ve birinci etapta kazılacak alanları belirlemeye çalışıyorlar. “Potansiyel var. Yaklaşık 20 metreye varan bir kültür dolgusu mevcut ve birinci kademede maksadımız burada temsil edilen periyotları ve katmanları açığa çıkarmak ve tespit etmek” diyor.
“NESİLLER SÜRER”
Bu höyüğün nasıl bir tarih geçmişi olduğunu anlatmak…Levent hoca şu cümle ile anlatıyor; “Bu höyüğün çözülmesi için jenerasyonlar gerekir”. Yapacakları çalışmanın bir başlangıç olabileceğini işaret ediyor. Hakikaten Nejat Hoca da birebirini söylemişti. “Bizde sonuç odaklı gidilmesi isteniyor” diyor Levent Hoca. “Bilimselden çok görsele ehemmiyet veriliyor” diyor. Birinci kısımda çanak çömlekte çıkabilir, çok küçük bir obje, tarihi de değiştirebilir. Bizde arkeolojik çalışmalardan beklenen kısa vakitte tahlil; “Turisti gezdirecek kaç kalıntı çıktı” üzere bir durum.
(Fotoğraf: Prof. Şaban Gürcan, Levent Keskin, İrfan Akça ve yazıda ismi geçen öğretmen Serdar Çimen)
“BU SENE KAÇTI”
Geçen sene gelmiş bu takım. Birinci bulguları toplayıp bakanlığın ilgili ünitesine gönderilmiş. Artık yapacakları çalışmayı da sunacaklar. “Hazırlıklarımızı 2025 yılına nazaran yapıyoruz” diyorlar. En kıymetli husus bütçe. İşin bakanlık tarafı, bir de mahallî idare tarafı var. Selendi belediyesi ve kaymakam ile görüşülmüş. Bu türlü küçük yerlerde istenilen yardım personel ve hafriyat konutu vs. üzere harcamalara yardım. Bu bahiste Selendi cephesinde bir sorun yok. Yeni seçilen Belediye Başkanı Murat Daban da çok ilgileniyor. Kendisi de zati doğma büyüme buralı. Günümüzde arkeolojik hafriyatları lokal idare ve yönetimlerin dayanağı olmadan sürdürmek hayli güç. Bu manada Selendi’de hoş bir ivme yakalanmış üzere gözüküyor. İş, müracaat sonrası bakanlıktan çıkacak kararda. Kıymetli ve meşakkatli işler. Yıllar yıllar süren hafriyatlar.
KÜTAHYA MADENCİLİK TARİHİNE YÖNELİK ARAŞTIRMALAR; MADENCİLİK TARİHİNİN KODLARI BURADA
Levent Hoca “Burdan Kütahya’ya geçeceğim” dedi. Sordum Kütahya’daki çalışmayı. 2017 – 2023 yılları ortasında ise E. Fidan başkanlığında gerçekleştirilen Eskişehir ve Kütahya Vilayetleri Tarih Öncesi Periyot Yüzey Araştırması (EKAR), Kütahya’nın arkeometalurjik envanterine dair değerli bilgiler ortaya koymuş; EKAR Projesi’nin 2020 yılı ve sonrasındaki saha çalışmalarında sanayi öncesi periyotta ağır bir biçimde gerçekleştirilen madencilik, metalurji ve metal işçiliğine yönelik aktivitelere dair somut ispatlar ve kalıntılar tespit edilmiştir.
TAHMİN EDİLENİN ÜSTÜNDE BİR POTANSİYEL
Bu kapsamda elde edilen bilgilerin, potansiyel, literatürden bilinen ve kestirim edilenden çok daha güçlü. 2020 yılından bu yana, bilhassa bölgenin madencilik tarihinin araştırılmasına yönelik EKAR çalışmaları kapsamında tespit edilen datalar ve yapılan müşahedeler arkeolojik ve tarihi devirler boyunca çok taraflı ve boyutlu bir üretim aktivitesinin olduğunu göstermiş ve hususun daha ayrıntılı ve sistematik bir biçimde araştırılmasının gerekliliğini ortaya koymuş. Hocamız bu çalışmanın yürütücülüğünü yapıyor. Projenin ismi “Metalik Maden Sanayisinin Tarihî Süreç Boyunca Teknolojik ve Kültürel Gelişime Tesiri: Kütahya İli Örneğinde Multidisipliner ve Diyakronik Bir Analiz” başlıklı bir TÜBİTAK 1001 projesi. Bu proje Kütahya’nın metalik maden varlığı, sanayi öncesi devirdeki metalurjik faaliyetler, metal personelliği gelenekleri ve bu geleneklerdeki dönüşümler aracılığıyla; kültürel, toplumsal ve ekonomik hususlar üzerindeki tesirlerini ortaya koymayı hedeflemektedir. 2024 döneminden itibaren Manisa’nın Selendi ve Demirci ilçeleri de programa dahil edilmiş Kültür Bakanlığından alınan müsaadeyle.
Bu tesadüf buluşması ve Levent Hoca’nın anlattıkları, ülkenin küçük bir alanında yapılan çalışmalar. Ülke, yazının başında da belirttiğim üzere hakikaten dünya tarihinin gidişatını etkileyecek bir hafriyat hazinesi…
Sina Koloğlu