Anılar, beynin farklı bölgelerindeki nöron kümeleri tarafından kodlanır ve bir fizikî iz bırakır. Bu izlere engram ismi verilir. Kısa ve uzun vadeli anılar ekseriyetle hipokampusta oluşur, lakin hisler ve duyusal ayrıntılar üzere anının öteki tarafları, parietal lob yahut duyusal korteks üzere farklı bölgelere dağıtılır.
University of Southern California’dan sinirbilimci Don Arnold’a nazaran, belli bir anıya ilişkin engramı bulmak, teorik olarak anıyı geri getirme yolunda bir adım olabilir. Lakin insan beynindeki bu süreç, karmaşık yapısı nedeniyle hayli zorludur.
TEKNİK ZORLUKLARI NELER?
Anıları geri getirebilmek için beynin tam bir modeli oluşturulmalı ve bu model üzerinden spesifik engramlar tanımlanmalıdır. Lakin bu yalnızca başlangıçtır. Arnold, “Engramlar aslında anının kendisi değildir, yalnızca anının depolandığı yerdir,” diyor. Yani engramları bulmak, anıları tam olarak geri getirmek manasına gelmiyor.
California Üniversitesi’nden Charan Ranganath, anıların büyük ölçüde yine yapılandırıldığını, yani bir olayın yalnızca modüllerini hatırladığımızı belirtiyor. Beynimiz, boşlukları doldurmak için halihazırdaki bilgileri kullanıyor ve bu da anıların büsbütün doğrusal ve gerçekçi bir halde geri getirilmesini zorlaştırıyor.
Anılar, bir sabit diskten evrak oynatmak üzere statik bir süreç değildir. Bilakis, dinamik bir formda tekrar inşa edilirler. Örneğin, bir doğum günü partisini hatırlarken, çikolatalı pasta yediğimizi yahut arkadaşlarımızla oyun oynadığımızı hatırlayabiliriz. Fakat havanın nasıl olduğu ya da partide kimlerin bulunduğu üzere ayrıntıları unutabiliriz.
Bu tekrar yapılandırma süreci, anıları tam manasıyla geri getirmenin zorluğunu artırır. Hafıza, olayları birebir tekrarlamak yerine, geçmişi anlamlandırma uğraşı içinde şekillenir.
GELECEKTE MÜMKÜN OLABİLİR Mİ?
Bir gün, bir kişinin hayatı boyunca yapılan daima beyin taramaları ve bu taramaların bir yapay zeka ağına işlenmesiyle anılar kısmen geri getirilebilir. Fakat bu, mevcut teknolojilerin ötesinde bir muvaffakiyet gerektirir. Şu anda, bir kişinin anıları onunla birlikte ölür ve bu tecrübeleri büsbütün geri getirmenin yolu şimdi bulunamamıştır.
Sinirbilimciler, hafızanın nasıl çalıştığını anlamak için fareler üzerinde çalışmalar yapıyor. Örneğin, bir 2012 çalışmasında, farelerde endişe oluşturan bir tecrübeyle bağlantılı spesifik engramlar hipokampusta tanımlandı. Lakin bu bulguların beşerler üzerinde uygulanabilir hale gelmesi için daha çok yol var.
Bu araştırmalar, sırf anıların geri getirilmesini değil, birebir vakitte Alzheimer üzere hastalıkların tedavisinde yeni yollar bulmayı da hedefliyor.