EVRİN GÜVENDİK / Ankara – Komitede sunum yapan TÜİK Demografi İstatistikleri Daire Başkanı Metin Aytaç, Avrupa Cinsiyet Eşitliği Enstitüsü (EIGE) tarafından AB ülkeleri için hesaplanan Bayan Erkek Eşitliği Endeksi’ni Türkiye için birinci kere resmi istatistiklerle hesapladıklarını, bu hususta 2023 yılında pilot çalışma yürüttüklerini söyledi. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı işbirliğinde yürütülen çalışma kapsamında 2025 yılında, 2024’ün bayan erkek eşitliği endeksinin hesaplanacağını belirten Aytaç, “Bu çalışma ile; bayan ve erkek ortasındaki eşitliğin sağlanması açısından güzelleştirilmesi gereken alanlar konusunda bilgi sahibi olmak ve görünürlüğün sağlanması amaçlanmıştır. 2013, 2015, 2017, 2019 (2 yılda bir) ve 2020-2024 (yıllık) olarak hesaplanmıştır. 6 ana alan (İş, Para, Bilgi, Vakit, Güç ve Sağlık) ve 31 göstergeden oluşmaktadır. 0 ile 100 puan ortasında bir paha almaktadır. 100 puan, bir ülkenin her alanda bayan ve erkek ortasında tam eşitliğe ulaştığı manasına gelmektedir” bilgisini verdi.
Erkekler daha çok kazanıyor
AB ülkeleri ile karşılaştırmayı öngören 2023 yılı pilot çalışmasının sonuçlarını paylaşan Aytaç, “Elde ettiğimiz endeks kıymeti AB ortalaması 70, Türkiye için 52,3. Biz bayan erkek eşitliğinde düzgün değiliz” dedi. Sunuma nazaran, bu oranlar iş alanında 73.8’e 57.8, parada 82.6’ya 63,5, sıhhat alanında 88.5’e 74.5 biçiminde.
Aytaç, yükseköğretim mezunu bir erkeğin yükseköğretim mezunu bir bayana kıyasla yüzde 17,9 daha fazla yarara sahip olduğunu, lise mezunlarında farkın yüzde 20’ye ulaştığını aktararak, “Her eğitim durumunda erkekler bayanlara nazaran daha fazla çıkar elde ediyor” dedi. 15 ve daha üst yaştaki bayan nüfusunun istihdam oranının son 10 yılda yüzde 26,3’ten yüzde 31,3’e çıktığını aktaran Aytaç, erkeklerde ise tıpkı periyotta yaklaşık 1 puanlık artış yaşandığına işaret etti. Aytaç, bayanların iş gücüne iştirak oranının yükseköğretim mezunlarında yüzde 68,9’a kadar yükseldiğini kaydetti. Aytaç, bayanların gece yalnız yürürken kendilerini inançta hissetmesi konusunda ise “2021’den sonra gece yalnız yürürken kendini inançta hissetme oranında önemli bir artış var; son iki yılda yüzde 48’den yüzde 56’ya çıkmış durumda” bilgisini verdi.
Yüzde 35’i şiddet mağduru
Sosyal İstatistikler Daire Başkanı Turgay Altun da, Türkiye’de son olarak 2014 yılında bayan ve aile araştırması yapıldığını, 2024 araştırması için alan çalışmasının 31 Ocak 2025 prestijiyle tamamlanacağını, sonuçları mayıs sonu kamuoyu ile paylaşmayı planladıklarını söyledi. Altun, “Önceki çalışmanın sonuçlarına bakarsak; eşi ya da birlikte olduğu erkek tarafından fizikî şiddete uğramış bayanların oranı yüzde 35 civarında. 2008’e nazaran 2014 yılında azalma olduğunu görebiliyoruz. Üzerinden 10 yıl geçti, 2024 sonuçlarında da inşallah bu sonuçları görmeyi dilek ediyoruz” dedi. TÜİK Lider Yardımcısı Furkan Metin ise “Eğitimle şiddet ortasında aykırı istikametli bir korelasyon olduğu için önümüzdeki yıllarda ülkemizi ve Anadolu coğrafyasını bayanlar açısından daha hoş, daha az şiddetin olduğu günler bekliyor olacak” sözlerini kullandı.
Yaşam süresi kısaldı
Demografi İstatistikleri Başkanı Aytaç, yaşam sürelerine dair bilgi vererek, “Kadınlar için 2013’te 80,7 olan doğuşta beklenen hayat müddeti 80’e düştü; erkeklerde de 75,3’ten 74,7’ye düştü. Beş yıllık bir fark var. Bunun sebebi de erkekler daha düşük işlerde çalışır, sigara, alkol kullanır. Genel manada sağlıklı ömür ve maruz kaldıkları riskler daha fazla olduğu için erkekler daha az yaşıyor” diye konuştu. Aytaç, birinci evlenme yaş ortalamasının yükseldiğine işaret ederken ise, “Ortalama birinci evlenme yaşı 2001 yılında bayanlar için 22,7 iken günümüzde 25,7’ye kadar çıkmış durumda. Erkeklerde 26’ydı, 28’e çıktı” bilgisini verdi.
Ana senaryo
TÜİK Lider Yardımcısı Metin, “Yıllarca genç nüfusumuzun avantajını daima konuşurduk lakin artık o demografik fırsat penceresi çok süratli bir halde kapanıyor. Bugün prestijiyle yüzde 10 civarında 65 yaş üstü nüfusumuz var. Türkiye’nin 5 yıl evvel nüfus projeksiyonunda ‘kötü senaryo’ dediği senaryomuz şu an ‘ana senaryo’ oldu. Şu an ‘kötü senaryo’ dediğimiz senaryo şayet 5-10 yıl sonra ‘ana senaryoya’ dönerse şöyle bir durumla karşı karşıya kalacağız; bugün doğan bir çocuğumuz 75 yaşına geldiğinde, nüfusu 54 milyona düşmüş, yarısı 65 yaş üstü olan bir toplumun ferdi olacak” diye konuştu.