Sinema ve tiyatrolar bu yıl dolmaya başladı. Yurt dışından Türk imali pek çok sinema irili ufaklı mükafatla döndü. Tiyatroda birtakım sahneler tekrar açıldı, bazıları veda etti. Edebiyatta ise gündem Han Kang oldu. Sinema, tiyaro ve edebiyatın bir yılına göz attık.
Animasyonun zaferi
Bu yıl dünyada da Türkiye’de de animasyonun zaferi kutlandı. Türkiye’de 2024’teki sinema seyircisi sayısı 31 milyonu geçti. En çok izlenen birinci iki üretim animasyon oldu: “Rafadan Tayfa 4: Hayrimatör” 2 milyon 815 bin 258, “Ters Yüz 2” 2 milyon 460 bin 338 kişi tarafından izlendi. Üçüncü sırada ise Gupse Özay güldürüsü “Lohusa” (2 milyon 128 bin 345) yer aldı. Türkiye’de 2024’te en çok izlenen 10 üretimden beşi yerli, beşi yabancı. Dünya çapında “Ters Yüz 2” 1 milyon 698 bin 765 dolar hasılatla gişe şampiyonu olurken “Deadpool & Wolverine” de bir milyar barajını geçerek 1 milyon 338 bin 073 dolar hasılat yaptı.
Anadolu’ya opera bale
Tiyatro dünyasının ‘yeni kanun’ talebinde bulunduğu bir yıl daha geride ve sonuçsuz kaldı. 26. Yapı Kredi Afife Jale Tiyatro Ödülleri’nde Yılın En Uygun Oyun Ödülü’nü Kocaeli Kent Tiyatroları’nın “Yaşamak mı Yoksa Ölmek mi” oyunu kazandı.
Anadolu’da birinci sefer bale şenliği düzenlendi. Anadolu Opera ve Bale Şenliği; Şırnak, Erzincan, Kırklareli, Ardahan ve Hatay’da 14 temsil ile sanatseverlerle bale, opera ve çok sesli müziği buluşturdu.
Nobel, Han Kang’ın
Nobel Edebiyat Ödülü’nün yeni sahibi “Tarihi travmalarla yüzleşen ve insan ömrünün kırılganlığını açığa çıkaran ağır şiirsel düzyazısı” gerekçesiyle Han Kang oldu. Güney Koreli muharrir Han Kang’ın Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanmasının akabinde kitapçılarda Kang kuyruğu oluştu. Ülkesinde en çok satan 10 kitabın dokuzu Han Kang’ın yapıtları oldu.
Tartışma yarattı
Edebiyat dünyası en çok yapay zekâdan çekti. Yapay zekâ çeviriden sonra roman ve şiire el attı. Muharrirler yeni rakiplerine karşı aralıklı dursa da edebiyat dünyası yapay zekâya talih verdi. Rie Kudan’ın yapay zekâ yardımıyla yazdığı “Tokyo Sempatisi Kulesi” Japonya’nın itibarlı ödüllerinden Akutagawa Ödülü’nü kazandı.
96 yaşında gelen ödül
Her ne kadar tekrar En Düzgün Milletlerarası Sinema Oscar’ına kısa listesine aday olduğumuz Zeki Demirkubuz’un “Hayat”ıyla giremesek de Türk sineması yurt dışında pek çok mükafatın sahibi oldu. Murat Fıratoğlu’nun birinci uzun metrajı “Hemme’nin Öldüğü Günlerden Biri”, Venedik’te Orizzonti kısmında Özel Heyet Ödülü’nü kazandı. Burak Çevik’in “Hiçbir Şey Yerinde Değil”i Sao Paulo, Karlovy, Jeonju ve Hamburg sinema şenliklerinde ödüllerle döndü. Aslı Özge’nin “Faruk”u ise 74’üncü Berlin Sinema Festivali’nde Memleketler arası Sinema Eleştirmenleri Derneği’nin FIPRESCI Ödülü’ne layık görüldü. Özge’nin sinemanın başrolünü emanet ettiği babası Faruk Özge de birinci oyunculuk denemesinde, 96 yaşında 29. Tetouan Akdeniz Sinema Festivali’nde En Güzel Erkek Oyuncu seçildi.
Dünya sinemasına da damgasını Christopher Nolan vurdu. Nolan, “Oppenheimer”ile Meslek birlikleri ve Altın Küre’de neredeyse almadık ödül bırakmadı. 96. Oscar Ödülleri’nde de En Âlâ Sinema dahil yedi ödül aldı. Türk sinemasında ise “Mukadderat” tüm mükafatları topladı. Nadim Güç’ün yönettiği, Erdi Işık’ın senaryosunu yazdığı “Mukadderat”, üç şenlikte birden en uygun sinema seçilerek bir rekora imza attı. Antalya, İzmir ve Boğaziçi’nde farklı heyetlerden tam not aldı.
Antalya bitti, demeçler bitmedi
2023’teki iptalin ardından 61. Memleketler arası Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği bu sene gerçekleşti lakin tartışmaları bitmedi. En Âlâ Bayan Oyuncu Ödülü’nü Binnur Kaya ile paylaşan Parıltı Sürer’in mükafatını Yılmaz Güney’e adamasına reaksiyon geldi. Sürer’e karşı reaksiyonun nedeni, Güney’in isminin bayana yönelik şiddetle anılması. Güney, ‘60’ların sonunda evlendiği Nebahat Çehre’nin üstüne otomobil sürmüş, Çehre hastanelik olmuştu. Daha evvel de Güney’i eleştiren Farah Zeynep Abdullah, Sürer’e “Ne Yılmaz Güney’i be” diye reaksiyon gösterince demeç savaşları alevlendi ve bir türlü sonu gelmedi. Bir diğer tartışma konusu ise bu yılki oldukça zayıf seçkiye sahip Ulusal Uzun Metraj Sinema Yarışması’nda ön heyet olarak misyon alan tecrübeli sinema müellifi Tunca Arslan’ın verdiği röportajda kullandığı sözlerdi. Arslan’ın “Festivalde LGBT temalı sinemalar yoktu bu yıl, bu aslında yeni bir şey demek” ve “Türkiye’ye haddinden fazla eleştirel bakan filmlerin dönemi kapandı” sözleri de reaksiyon çekti.
Kenterlerin tabelası indi
Perdelerini 1955 yılında açan, 2012’de riskli yapı olarak belirlenip metruk bir halde bugünlere gelen Beyoğlu Muammer Karaca Tiyatrosu, İBB Miras tarafından restore ediliyor. Buna rağmen 1968’de Shakespeare’in “Hamlet” tragedyası ile açılan tarihi Kenter Tiyatrosu’nun tabelası indirildi. Tiyatronun akıbetini merak edip soranlara İBB Tahlil Merkezi “Kenter Tiyatrosu yapılan incelemeler sonucunda zelzele yönetmeliğine uygun bulunmadığı için yıkım kararı alınmıştır” yanıtını iletti.
Ülkeden kaçış
Filistinli Basel Adra ile İsrailli gazeteci Yuval Abraham’ın birlikte çektiği “No Other Land” isimli belgesel, 74. Berlin Sinema Festivali’ne damga vurdu. Adra, ödül türeninde Almanya’nın İsrail’e silah sevkiyatını durdurması daveti yaparken Abraham ise “Şimdi mükafatı Basel ile eşit iki insan olarak birlikte alıyoruz. Lakin vatanlarımıza döndüğümüzde ben özgür, o ise işgal altında yaşayacak. Bu eşitsizlik derhal sonlanmalı” diyerek yansısını lisana getirdi. Şenliğin hacklenen toplumsal medya hesabında “Soykırım soykırımdır” paylaşımları yapıldı, şenlik idaresi çabucak “Biz değiliz” açıklaması yaparak köşeye çekildi.
Muhammed Resulof “The Seed of the Sacred Fig”i çektiği için ülkesi İran’da mahpus ve kırbaç cezası aldı. Ülkesinden kaçmak zorunda kalan sinemacı, Cannes Sinema Festivali’ndeki prömiyere katıldı ve olağanda ödül listesinde olmayan bir özel ödül aldı.
Fenomen oldular
Sırp müellif Duşan Kovaçevic’in yazdığı, Uzman Dikinciler ile Bülent Emin Yarar’ın başrolleri paylaştığı, Işıl Kasapoğlu’nun yönettiği İstanbul Devlet Tiyatrosu oyunu “Profesyonel”, 15 yıldır kapalı gişe oynuyor. Latife Tekin’in birebir isimli romanından uyarlanan, Hemhâl Tiyatro tarafından sahnelenen “Sevgili Arsız Ölüm-Dirmit” oyunu da benzeri bir yolda. Nezaket Erden, 23 Nisan 2017’deki birinci profesyonel şovdan bu yana farklı yerlerde 500’ü aşkın defa oynadı Dirmit’i ve yeni yılda da devam ediyor.