Namık Alkan
Barış İnce’nin dördüncü kitabı ‘Köksüzler’, İnkılap Yayınları tarafından yayımlandı. ‘Köksüzler’, İzmir’in gecekondu mahallelerinde kendilerine verilmemiş bir bahtın peşinde kürek sallayan definecilerin öyküsünü anlatıyor.
Daha evvel ‘Çelişki’, ‘Sarsıntı’ ve ‘Kıyıdaki Çocuklar ‘adlı romanları yayımlanan İnce, ‘Sarsıntı’ romanı ile Melih Cevdet Anday Roman Ödülü’nü kazandı. İzmir’deki midyecileri anlatan “Kabuğu Kırmak” isimli bir belgesel sineması de yazıp yöneten İnce ile yeni romanı ‘Köksüzler’ üzerine konuştuk.
Dört yıl ortadan sonra ‘Köksüzler’ romanı ile okurun karşısındasınız. Yeni kitabınızı ve hazırlık sürecini anlatabilir misiniz?
Romanı yazma müddeti kısaydı ancak biriktirme basamağı çok uzun sürdü. Kurduğum yere ve orada yaşayan insanlara dair müşahedelerim ve okuduklarım oldukça vaktimi aldı. Tüm bu geniş çerçeve içinde kıssayı daraltıp “bu” dediğim an ise lakin yazarken olabildi. Yani masaya oturmadan evvel, notlar aldığım süreçte tek bildiğim şey, yer, hafıza ve sınıf kıssası olacağıydı. Kentin harikulâde değişimini anlatmak vardı başımda. Bu da İzmir’e 18 yıl sonra döndüğümde pek çok şeyi hatırlayamama hissiyle başladı. Elbette öncesinde de mekan-insan bağlantısı düşündüğüm bir husustu. Emek Sineması, Seyahat Parkı üzere sıkıntılarda yazmış, konuşmuş bir şahıstım. İzmir’in dönüşümü ise iddiamdan daha süratli olmuştu. Yeniden de İzmir kendini müdafaaya çalışıyor ve bir çeşit megakent olmamak için direniyor. Bu niyetler çerçevesinde kentleşme, kent sosyolojisi kitapları ve İzmir tarihine dair kitaplar okudum. 2010’da Yıldız’da Siyaset Bilimi’nde yüksek lisans yapmıştım, o periyodu çalışmalar da bu uğraşa katkı sundu. Bu araştırmaları yaparken okuduğum bir kitapla birlikte Kadifekale, Eşrefpaşa, Kemeraltı eksenli ‘Kabuğu Kırmak’ isminde bir belgesel de çektim. Hepsi aslında bu roman için yapılmış çalışmalardır.
‘Çelişki’ ve ‘Sarsıntı’dan sonra bu kitapta kullandığınız farklı bir teknik var mı? Örneğin kitapta güçlü İzmir tarihinden anekdotlara yer verilirken, kısım sonlarında da kıssaya paralel kentin yeni hayatından dem vuruluyor. Bu roman anlayışınızda bir yenilik mi?
Teknik olarak evvelki iki romanımdan farklı olarak birinci tekil anlatıcı yerine tanrısal anlatıcı ve şuur akışı kullandım. Daha evvel bir çocuk romanım çıkmıştı onda da denemesini yapmıştım. Bunun nedeni iki ana karakter (Nihan ve Sinan) ve güçlü iki yan karakter (Hakan ve Vedat) ile kurulmuş dörtlü bir lisanın ihtiyacıydı. Tek bir anlatıcının gözünden yazılabilecek bir roman değildi. Bahsettiğiniz tarihi anekdotlar ve kısım sonlarındaki enstantaneler ise romanın içine giren bir çeşit montaj tekniği. Bunu Sarsıntı’da günlük biçiminde kullanmıştım. Romanı yazarken tutturduğum bir ritim oluyor, o ritmi bulduğumda karakterlerimi de tanıyorsam yazmak keyifli oluyor. Giriş anekdotları ve kısım sonları bu ritmi verdi bana.
‘RESTORAN AÇMAKTAN ÖTEYE BİR HAYAL KURAMIYORLAR’
Mardinli Kuşçu ailesinin gençleri kentin yerlilerinden farklı olarak (daha evvel yerleşenler) geleceklerini kurtarmak için define kazdıkça kök salacaklarına inanıyor. Meğer bilindiği üzere onlar 1960’lı yılların başında körfezden midye kazıdıkça İzmir’e kök saldılar. Buna karşın hala Mardinlilerin ve onlar üzere göçmenlerin İzmir’de bir kök, yanı sıra tutunamama sorunu var mı?
Evet, bu tutunmanın kıssasını ‘Kabuğu Kırmak’ belgeselinde anlattım. Midyecilik sayesinde konutunu yapan, dükkanını açan, belini doğrultan bir kesim var. Onların keyifli çocukları da var. Fakat bir de işin karanlık yüzü var. Ülkenin genel eşitsizlik tablosunda midye dolma satan ya da yapan yüzbinlerce insanın hepsinin âlâ koşullarda yaşadığı düşünülemez. Belgesel için gittiğim ailelerin pek birçoklarının en büyük korkusu çocuklarının uyuşturucuya bulaşmasıydı. Ekonomik olarak da durum uygun değil. Midye satarak geçinen çocukların pek birden fazla okuyamamışlar. Restoran açmaktan öteye bir hayal kuramıyorlar. Ülkenin tümüne yayılan, “artık çalışarak ne mesken ne otomobil alınır” fikri gençleri kolay yoldan para kazanmaya ya da ülkeden kaçmaya itiyor. Bu da yeni bir kök sorunu açığa çıkaracaktır.
Romanın bir kısmında ismi geçen Mardinli Kuşçu ailesinin gençleri tahminen define bulamadılar lakin Konak’ın Damlacık Mahallesi’ndeki define hafriyatında bir Yahudi eczacı kalfasının meskenini buldular. Bu da gösteriyor ki İzmir’de yaşayan Museviler, Ermeniler, Rumlar, Levantenler ve Türkler, bu topraklara kök salmış. İzmir böylesi tarihi varlıklı bir geçmişe/köke sahip. Neler söylemek istersiniz?
İzmir’de elbet bir ortada hayat kültürü vardır. Bu kent hoşgörülüdür temelinde nedeni de liman kenti olmasındandır. Yabancılarla tanışma ticaretin de verdiği rahatlıkla çok daha kolay olmuştur. İzmir coğrafik hoşluğuyla de sıkça Akdeniz’in incisi olarak ilgi çekmiştir. Levanten dediğimiz Akdenizli tüccarlardan tutun Yahudi topluluklara pek çok kesim bu kenti tercih etmiştir. O periyotlarda en fakir ve ağır emekçi kesitin Müslümanlar olduğunu söylemek yanlış olmaz. Tekrar de şu an üzerinde oturduğumuz tarih binlerce yıllık bir tarihtir ki hepsine tümüne sahip çıkmak gerekir.
‘NE YAŞIYORSAK, ROMANA O SIZIYOR’
Türkiye kritik bir dönemeçte ve tarihinin en büyük ekonomik krizini yaşıyor. Genç Cumhuriyetin kazanımları ile bir arada her alanda toplumsal ve siyasal bir tahribat yaşanıyor. Bu durumun edebiyat dünyasına yansımasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
İnsanı ve insan tabiatını anlamaya çalışıyoruz. Toplumun küçük bir bölümü dışında büyük bir kısmı yoksulluk, hayat telaşı, her an kaybetme korkusu yahut esasen kaybetmiş formda yaşıyorsa kozmik karakterler kuşkusuz buralardan çıkıyor. Ben edebiyatın “harika işler” yapıp muvaffakiyete ulaşmış insanları anlatan bir sanat olduğunu düşünmüyorum. Ferdî gelişim kitabı yazmıyoruz. O yüzden bahsettiğiniz tahribat muharriri da etkiliyor. Ona uygun karakterler görüyorsunuz ve romana onlar giriyor. Stendhal’ın yol boyunca gezdirilen ayna metaforunu temel alırsak kırık bir aynadan kelam etmek daha yanlışsız olur. Gerçeği birebir yansıtmak yerine gerçeğin farklı taraflarını ve açılarını keşfetmek. Benim jenerasyonum ve bir üst nesil bu manada toplumcu tarafı kuvvetli işler açığa çıkarıyorlar. Kent, bellek, yoksulluk, emek hususları giderek daha fazla edebiyatta yer buluyor. “Bizi anlatmıyorlar” üzere tenkitleri haksız buluyorum. ‘Sarsıntı’ romanımda orta sınıf diyebileceğimiz hayatları anlatırken tarikat içi istismar olayı da vardı. Yani ne yaşıyorsak, romana o sızıyor.
Geçtiğimiz günlerde İzmir’deki yazı atölyenizi fiziki olarak kapattığınızı duyurdunuz. Bundan sonra neler yapmayı planlıyorsunuz?
Alsancak’ta küçük bir dairede edebiyat üzerine sohbet ediyorduk, yazı çalışmaları yapıyorduk. 10 kişilik bir salonumuz vardı; Şükrü Erbaş, Haydar Ergülen, Onur Orhan, Latife Tekin, Mine Söğüt üzere pek çok isim orada edebiyatseverlerle buluştu. 2019 Ekim ayında açtık orayı ve atölyelerde iştirakçilerden belirli bir fiyat alarak döndürüyorduk. 2020’de Mart ayında salgın başladı.
Sonrasında da online atölyeler açılmaya başladı. Biz tekrar de yüz yüze çalışmaları sürdürme inadındaydık fakat bu sefer de “faiz sebep enflasyon sonuç” dehası 2021’in Aralık ayında ortaya çıktı.
Dolar fırladıkça her şeyin fiyatı uçtu kira, elektrik, su, doğalgaz ödenemez hale geldi. İşin enteresan yanı atölyenin kapanması açılmasından daha çok ilgi çekti. “Kapandık” duyurusu “açıldık” duyurusundan daha fazla etkileşime girdi. Bu da “biz”e dair bir anekdot olsun. Ben elbette ki yazmaya, anlatmaya devam edeceğim. Hikaye, roman, senaryo çeşitlerinde eserler vermeyi seviyorum. Dinlemek isteyen olursa anlatmaya da devam edeceğim. Memleket sıkıntılarına dair de yazmayı, konuşmayı sürdüreceğim. Sevdiğim işi yaparak yani yazarak hayatta kalmak isterim. O denli yaşayıp gitmek isterim.