Cathleen O’Grady
Geçtiğimiz 10 bin yıl boyunca, Avrupa, Afrika, Güney Asya ve Orta Doğu’da birbirinden uzakta yaşayan topluluklar kendi başlarına önemli bir genetik değişim elde etti: bu, süt şekeri olan laktozun yetişkinler tarafından sindirilme yeteneğiydi. Araştırmacılar, bu yeteneğe sahip olan ve süt mandıracılığı kültürlerinde yaşayan insanların beslenmede güzelleşme sağladığını, daha fazla çocuk doğurduğunu ve böylelikle genetik değişimleri yaydığını düşünüyorlardı.
Bununla birlikte, insanların süt eserleriyle beslendiği ancak yetişkinlerin yüzde 95’inin genetik açıdan laktoz direncine sahip olduğu Moğolistan’dan toplanan bilgiler üzere beklenmedik bulgular, son yıllarda bu kıssaya meydan okudu. Artık, gerçekleştirilen bir araştırma, süt mandıracılığı ile ilgili büyük arkeolojik bilgi kümelerini eski DNA’larla birleştiriyor ve Avrupa genelindeki laktaz direncinin yetişkinliğe kadar yayılmasından evvel, insanların binlerce yıl boyunca süt tükettiğini ortaya koyuyor. Araştırmacılar, hastalık ve kıtlıkların laktoz direncini bir sıhhat sorunu olmaktan çıkarıp ölümcül hale getirdiğini ve sindirim özelliği bağlamında ağır [doğal] seçilim devirlerini tetiklediğini savunuyorlar.
BULGULAR FARKLI SONUÇLARA İŞARET EDİYOR
York Üniversitesi’nde arkeolog olarak vazifesini sürdüren ve çalışmaya dahil olmayan Jessica Hendy, araştırmayla ilgili olarak “süt kullanımı ile laktaz direnci ortasındaki ilgiye dair uzun müddettir sahip olduğumuz anlayışı değiştiriyor” diyor.
Arkeologlar, yeni araştırmada, son 9 bin yılı temsilen 554 Avrupa bölgesinden toplanan yaklaşık 7 bin antik çanak-çömlek modülünden sağlanan süt kalıntılarını bir ortaya getirdiler. Çömleklerde koruma edilen yağları incelemek vasıtasıyla Avrupa’da sürdürülen süt çiftçiliğinin yükselişini ve düşüşünü izlediler. Akabinde, antik DNA uzmanlarıyla birlikte, bu dataları tıpkı bölgelerden ve devirden kalan 1293 dizilenmiş insan genomunda saptanan laktoz direnci belirtileriyle karşılaştırdılar.
Zaman içinde değişkenlik gösteren süt eserleri kullanımı, laktaz direncindeki değişimlerle örtüşmüyordu. Araştırmacılar, bundan çok, kıtlık ve hastalık işareti olduğunu düşündükleri şeyin, antik DNA’da bulunan laktaz direncindeki sıçramalarla en yanlışsız biçimde eşleştiğini keşfettiler ve ulaştıkları sonuçları Nature mecmuasında paylaştılar. (Nüfusun küçülme devirlerini -belki de kıtlıkları- ve daha fazla nüfus yoğunluğunun yaşandığı vakitleri -muhtemelen hastalıkların daha hızlı biçimde yayıldığı zamanları- tespit etmek hedefiyle arkeolojik kayıtlara başvurdular.)
BELLİ ŞARTLARDA TEHLİKELİ BİR HALE GELEBİLİR
University College London’da insanın evrimini inceleyen bir genetikçi olan araştırma ortak muharriri Mark Thomas, süt kullanan kültürlerde laktoz direncinin hastalıktan ya da açlıktan ölen beşerler açısından tehlikeli olabileceğini savunuyor. Thomas, süt tüketen laktoz direnci sahibi bir insanın olağanda şişkinlik ve ishalden muzdarip olduğunu; bunun utanma ve rahatsızlık duyma haricinde daha şiddetli tesirleri olmadığını tabir ediyor. “Ancak şiddetli seviyede yetersiz beslendiğiniz bir durumda ishal olursanız, önemli meselelerle karşı karşıya kalırsınız. Dünyadaki en büyük vefat sebeplerinden biri, önemli biçimde yetersiz beslenen insanlarda görülen sıvı kaybıdır.”
Araştırmacılar, bulguların, tek başına süt mandıracılığının laktaz direncinin yayılmasının gerisinde yatan ana sebep olmadığı fikrini desteklediğini ve [doğal] seçilim baskısının büyük ihtimalle sırf hastalık ve kıtlıkla birleştiğinde daha da güçlendiğini tabir ediyorlar.
Hendy, sürmekte olan araştırmaların ”heyecan verici bir yol” olduğunu lisana getiriyor. Bununla birlikte, antik nüfus dalgalanmaları hakkında iddia yürütmenin ve bunlara neyin neden olduğunu anlamanın güç olduğu konusunda ikazda bulunuyor.
Harvard Üniversitesi’nde moleküler arkeolog olan Christina Warinner, araştırmanın Orta Avrupa’da yaygın görülen laktaz direncinin şaşırtan derecede geç ortaya çıkması üzere daha evvelki araştırma sonuçlarını tamamladığını lisana getiriyor. Yeniden de yeni araştırmanın, birkaç büyük data kümesinin tartısını sorguladığını belirtiyor. Warinner, süt mandıracılığının tarihinin “sürprizlerle dolu” olduğunu ekliyor. “Geçmişin karmaşalarını hakikaten daha uygun anlamamıza yardımcı oluyor.”
Kaynak: Science
Çeviren: Tarkan Tufan