Anayasa Mahkemesi (AYM), mahkumiyet dışındaki kararlarda sanığın sorgulanmadan, yargılamaların bir an evvel sonlandırılmasını amaçlayan kanun kararının Anayasa’ya ters olduğuna ve iptaline karar verdi.
Yüksek Mahkemenin hususa ait kararı Resmi Gazete’nin bugünkü sayısında yayımlandı. Buna nazaran Hatay 6. Asliye Ceza Mahkemesi, “kasten yaralama” ve “hakaret” cürümlerinden açılan bir davada 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 193’üncü hususuna 2005 tarihli ve 5353 sayılı kanunun 28’inci hususuyla eklenen “Sanık hakkında, toplanan kanıtlara nazaran mahkumiyet dışında bir karar verilmesi gerektiği kanısına varılırsa, sorgusu yapılmamış olsa da dava yokluğunda bitirilebilir” kararının Anayasa’nın 36 ve 38’inci unsurlarına alışılmamış olduğunu ileri sürerek, iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurdu.
Başvuruda mahkumiyet dışında, sanığın sorgusu yapılmadan ceza verilmesine yer olmadığı, güvenlik önlemi uygulanması, davanın reddi ve düşme kararı verilebileceği belirtilen iptal isteminde, bunlardan ceza verilmesine yer olmadığı ve güvenlik önlemine dair kararların, fiilin ya da kabahatin sanık tarafından işlendiğinin sabit olması halinde verilebildiğine dikkat çekildi.
Bu durum gözetildiğinde sorgusu yapılmadan sanık hakkında anılan kararlardan birinin verilerek yargılamanın sanığın yokluğunda bitirilmesinin ise adil yargılanma hakkı ve masumiyet karinesiyle bağdaşmadığı savunuldu.
Başvuruyu pahalandıran Anayasa Mahkemesi, anılan kanun kararının Anayasa’ya karşıt olduğuna ve iptaline karar verdi. İptal kararının, 6 ay sonra yürürlüğe girmesi kararlaştırıldı.
KARARIN GEREKÇESİNDEN
Yüksek Mahkemenin kararında, Anayasa’nın 36’ncı hususunda herkesin tez, savunma ve adil yargılanma hakkına sahip olduğu, Türkiye’nin de taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin 6’ncı hususunda hakkaniyete uygun yargılama kavramından hareket edilerek, adil yargılanma hakkının gereklerinin saptandığı söz edildi.
Bu hakkın gereklerinden birinin de duruşmada hazır bulunma hakkı olduğunun birçok kararda vurgulandığı kaydedilen kararda, Anayasa’daki adil yargılanma hakkının duruşmada hazır bulunma hakkını da kapsadığına işaret edildi.
Anayasa’nın 13’üncü unsurundaki, “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın sadece Anayasa’nın ilgili hususlarında belirtilen sebeplere bağlı olarak ve lakin kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasa’nın kelamına ve ruhuna, demokratik toplum sisteminin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük prensibine karşıt olamaz” kararı aktarılan kararda, “Adil yargılanma hakkına getirilen sınırlamanın kanunla yapılması, Anayasa’da öngörülen sınırlama sebebine ve ölçülülük prensibine uygun olması gerekir” denildi.
Anayasa’nın 141’inci unsurunda, “Davaların en az sarfiyatla ve mümkün olan hızla sonuçlandırılması, yargının görevidir” kararı bulunduğuna işaret edilen kararda, bu unsur mucibince devletin, yargılamaların gereksiz yere uzamasını engelleyecek faal tedbirler alması gerektiği belirtildi.
İtiraz konusu kuralın, yargılamaların bir an evvel sonlandırılması ve sanığın savunmasının alınması için gerçekleşecek yersiz gecikmelerin önüne geçilmesini amaçladığı ve yasallık kuralını taşıdığı aktarılan kararda, “Bununla birlikte kelam konusu hak bağlamında getirilen sınırlamanın yasallık ve legal hedef koşullarını taşıması kâfi olmayıp birebir vakitte ölçülü olması da gerekir” denildi.
Mahkumiyet dışındaki kararlardan ceza verilmesine yer olmadığı ve güvenlik önlemlerine hükmedilmesi kararlarının hukuksal niteliklerine dikkati çeken kararda, bu kararların verilebilmesi için atfedilen fiilin sanık tarafından işlendiğinin sabit olmasının mecburî olduğu vurgulandı.
Bu istikametiyle hatanın işlendiğinin sabit görüldüğü fakat ceza verilmesine yer olmadığı kararlarına hükmedildiği durumlarda sanığın Anayasa’nın 38’inci hususunda öngörülen masumiyetinin ortadan kalktığı aktarılan kararda, “Güvenlik önlemlerine hükmedildiğinde ise sanık masumiyetinin ortadan kalkması dışında ayrıyeten yaptırıma maruz kalmaktadır” denildi.
Yüksek Mahkemenin kararında, şu tespitlere yer verildi:
“İsnat edilen fiili işlediğinin mahkemece tespit edilmesi ve sonucunda ceza verilmesine yer olmadığına ya da güvenlik önlemine hükmedilmesi durumunda da hakkında 5271 sayılı kanunun 223’üncü unsurunun 5 numaralı fıkrasında düzenlenen mahkumiyet kararı üzere bir sonuç doğurmamakla birlikte sanığın işlediği fiilden ötürü hukuksal olarak sorumluluğu devam edebilmektedir. Hasebiyle mahkeme tarafından sanığın aksiyonu yahut kabahati işlediğinin tespit edildiği hallerde kurulan mahkumiyet dışındaki karar nedeniyle sanık diğer taraflardan dezavantajlı pozisyona düşebilmektedir. Sanık hakkında bu türlü sonuçlar ihtiva edebilen mahkumiyet dışındaki bu çeşit kararlar bakımından sanığın sorgusu yapılmaksızın davanın bitirilebilmesine imkan tanınması adil yargılanma hakkına orantısız, hasebiyle ölçüsüz bir sınırlama getirmektedir. Açıklanan nedenlerle kural Anayasa’nın 13 ve 36’ıncı hususlarına alışılmamıştır.”