Sinan Yıldırım
O bir Livaneli… Bu kere akla birinci gelen isim sanatçı Zülfü Livaneli’yi değil, kendisi üzere müzisyenlik yapan kardeşini daha yakından tanımaya çalışacağız. Müzik hayatını mütevazı bir biçimde sürdüren ve geri planda kalmayı tercih eden Ferhat Livaneli, bu yıl sanat hayatının 50. yılını kutluyor.
Yarım asra 100’ü aşkın beste sığdıran Ferhat Livaneli, yaptığı müziklerle Altın Plak ve Altın Kelebek mükafatlarını kazandı. “Benim için okul gibi” dediği ağabeyi Zülfü Livaneli ile dünyanın birçok yerinde unutulmaz konserler verdi. Ortalarında Joan Baez, Harry Belafonte ve Mikis Theodarikis üzere isimlerle tıpkı sahneyi paylaştı. Hangi sanatkarlardan etkilendiğini, bestelerini nasıl yaptığını birinci defa anlattı.
Ferhat Livaneli, sokak hayvanlarına karşı ‘Katliam Yasası’ olarak bilinen düzenlemeye ait “vicdansızlık” sözünü kullandı. Yargı mensubu bir babanın çocuğu olarak birçok kentte yaşadınız. Aslen Artvinlisiniz fakat siz Amasya’da dünyaya geldiniz. Çocukluğunuzdan biraz bahseder misiniz?
Rahmetli babam savcıydı, bu yüzden birçok kentte bulunduk. Bir ağabeyim Fethiye’de, bir ağabeyim Ilgın’da doğdu. Ablam da Silifke’de dünyaya geldi. Ben ise Amasya’da dünyaya gözlerimi açmışım. Fakat oradan da ben bir yaşındayken ayrılmış, Muğla’ya geçmişiz. Babam daha sonra Ankara’ya atandı. Ben çocuk olarak yalnızca başşehri hatırlıyorum. İlkokul, ortaokul, lise ve üniversiteye orada gittim. Daima birebir semtte, Bahçelievler’de yaşadık.
‘BABAM KANUN ALACAKTI, AĞABEYİM GİTAR ALDIRDI’
Müziğe nasıl ve kaç yaşında başladınız?
13-14 yaşlarındaydım sanırım. Babam benim kanun çalmamı istiyordu. Zülfü Ağabeyim “Ferhat’a gitar alalım baba; kanun değil, gitar öğrensin” dedi. Babam da ikna oldu. Böylelikle ağabeyimle birlikte Hamamönü’ne giderek bir gitar aldık. Müziğe o denli başladım diyebilirim. Tanıdığımız bir ağabeyden de gitar akorlarını öğrendim. Ünlü üstad Keyifli Torun o yıllarda Ankara’da askerlik yapıyordu. Kendisinden klasik gitar dersleri aldım. Şu anda hala Haliç Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak vazife yapıyor, geçtiğimiz günlerde kendisiyle görüştük.
ODTÜ’de İşletme Kısmı’na kayıt oldunuz. Pekala, üniversiteyi bitirebildiniz mi?
1976-77 yılları sahiden çok karışıktı. Biz altı ay okuldan uzaklaştırılmıştık. Ben maalesef ODTÜ’yü bitiremedim. Ama okulu bırakmamdaki asıl sebep müzikle ilgilenmemdi. Zati profesyonel olarak birkaç yıldır sahneye çıkıyordum. Ankara’da Mor Kulüp diye bir yer vardı, 1974 yılında birinci defa orada gitar çalmıştım. O günden beri de profesyonel olarak müziğin içindeyim. Lisana kolay, bu yıl tam 50 yıl olmuş.
Müzik mesleğine 1974 yılında Ankara’da bulunan Mor Kulüp’te gitar çalarak başlayan Livaneli’nin mesleğinde 50 yıl geride kaldı. Sonra ağabeyinizin akabinde siz de İsveç’e gittiniz.
Zülfü ağabeyim o yıllarda İsveç’teydi. Ben de onu ziyarete gitmiştim. Birlikte Stockholm Radyosu’na iki program yaptık. Sahiden çok hoş yayınlar oldu. Ben daha sonra geri döndüm, gayem üniversiteyi bitirmekti. Fakat kolay değildi alışılmış. Hem politik olaylar hem müzik çalışmaları benim için giderek zorlaşmaya başlamıştı. Bu türlü olunca da dördüncü sınıfta üniversiteden ayrıldım. 1978 yılında bu sefer yerleşmek için İsveç’e gittim. Çok uzun yıllar da orada kaldım.
‘YURTDIŞINDA GURBETÇİ OLMADIM’
İsveç’te Birkagarden Yüksek Müzik Okulu’nda okudunuz. Orada hangi eğitimleri aldınız?
Okulda hem klasik hem çağdaş eğitim vardı. Gitar dersleri de veriliyordu. Lakin ben yıllarca ağabeyimle birlikte çalışarak aranjörlük istikametimi geliştirdim.
Türkiye siyasi açıdan sıkıntı günler geçirirken, Avrupa’da da isyan dalgası yayılıyordu. Doğal, bu süreçlerden müziğin de etkilenmesi kaçınılmazdı. Gurbet yılları sizin için nasıl geçti? Albüm ve konser çalışmaları devam etti mi?
Biraz evvel bahsettiğim üzere yurtdışında ağabeyimle birlikte çalışıyorduk. Mesela ‘Güneş Topla Benim İçin’ albümü yapılıyordu, ben gelip 1-1,5 ay kalıyordum. ‘Ada’ albümünü de Almanya ve İsveç’te yapmıştık. ‘Zor Yıllar’, ‘İnce Mehmet’ ve burada ismini sayamadığım öteki albümler… O albümlerin hepsinde ben de vardım aslında. Açıkçası o yıllarda bir gurbetçi üzere yaşamadım. Oradaki vakitlerim daha çok eğitimle geçti. Bir yandan müzik öğretmenliği yaparken, bir yandan da korolar yönettim.
Ferhat Livaneli, ağabeyi Zülfü Livaneli’nin ismiyle yayınlanan birçok albümün imal sürecinde kendisinin de bulunduğunu belirtti. Türkiye’ye döndükten sonra birinci olarak İstanbul Devlet Çağdaş Folk Müzik Topluluğu’nda Genel Sanat Yönetmeni olarak vazife yaptınız. Memuriyet ve yöneticilik sizin için sıkıntı oldu mu?
1993 yılında Türkiye’ye geri döndüm. Sayın Fikri Sağlar’ın Kültür Bakanı olduğu periyotta Çağdaş Folk Müzik Topluluğu kurulmuştu, oraya sanat yönetmeni olarak atandım. Bürokrat bir ailede yetiştiğim için bahsettiğiniz açıdan hiçbir meşakkat yaşamadım. Ancak doğrusunu söylemek gerekirse, yaklaşık 20 yıl yurtdışında kaldığım için Türkiye’deki yaşama adapte olmam biraz vakit aldı. İsveç ile Türkiye birbirlerinden sahiden çok farklı ülkeler.
‘UNUTAMADIĞIM KONSERLER’
Peki yurtdışında Türk ezgilerine nasıl bakılıyordu, buradaki üzere etkileşim oluyor muydu?
Taş yerinde ağırdır. Biliyorsunuz, dünyaya Amerikan kültürü hakim. Lisanı İngilizce olan, kendi müziklerini dinliyorlar. Bizim üzere ülkelerin ezgilerine de yabancı müzik diye bakıyor, dünya müziği kategorisinde değerlendiriyorlar.
Ferhat Livaneli, ağabeyinin yanı sıra birçok yabancı sanatkarla sahneyi paylaştı. Başta Zülfü Livaneli olmak üzere Mikis Theodorakis, Joan Baez ve Maria Farantouri üzere birçok sanatkarla sahne aldınız. Hayatınızda en unutamadığınız konser hangisiydi?
Zülfü Ağabeyimin 1997 yılında hipodromda verdiği konser sahiden çok görkemliydi. Ağabeyimle nitekim çok keyifli ve hoş konserler yaptık, onları asla unutamam. Yurtdışında da çok büyük etkinliklere katıldık. Harry Belafonte, Joan Baez ve Nana Mouskouri üzere sanatkarların da olduğu etkinliklerde yer aldık. Geçen yıl Harbiye’de gerçekleştirdiğimiz konser de onur duyduğum bir aktiflik oldu. O konserde kurduğum geniş orkestrayla birlikte Türkiye’nin güzide sanatkarları sahneye çıkarak birer müzik okumuştu. Çok keyifli bir konser olmuştu. Ayrıyeten 2000 yılında New York’ta verdiğimiz konser de unutulmazdı. Orada Ahmet Ertegün, Arif Mardin, Al Di Meola ve Orta Dinkyan üzere isimler vardı. Nitekim çok özel bir geceydi.
‘AKŞAM U2 KONSERİNE ÇIKIYORUZ’
U2’nun 2010 yılında Atatürk Olimpiyat Stadı’nda verdiği konserde gitarınızla “Yiğidim Aslanım” müziğini çaldınız.
U2 konseri çok değişik oldu. Spontane bir biçimde gerçekleşti. Zülfü Ağabeyim beni öğlen saatlerinde aradı. “Ben Bodrum’dan geliyorum, sen de çabucak hazırlan. Bizi alıp, Olimpiyat Stadı’na götürecekler. Birlikte U2 konserine çıkacağız” dedi. Sahneye çıkacağımız, konserden yalnızca birkaç saat evvel muhakkak olmuştu! Ancak sahiden şahane bir konserdi. Sahne, ses tertibi, seyirci…
Ferhat Livaneli, ağabeyi Zülfü Livaneli ile birlikte sahne aldığı U2 konseri için “Gerçekten mükemmel bir konserdi” tabirlerini kullandı. ‘BENİM OKULUM ZÜLFÜ AĞABEYİM’
Cem Karaca, Zülfü Livaneli’ye “Sen bizden akıllı çıktın. Kardeşini müzisyen yetiştirdin, artık rahatsın” demişti. Pekala, Zülfü Livaneli üzere bir sanatkarın kardeşi olarak siz de rahat mıydınız?
Evet, merhum Cem Karaca’nın o cümleyi söylediği vakit ben de oradaydım. 1982-83 yıllarıydı sanırım, ağabeyimle birlikte Cem Karaca’yı Almanya’daki meskeninde ziyaret etmiştik. Türkiye’ye dönmek istiyordu ve Almanya’daki durumundan biraz keder yanmıştı. Zülfü ağabeyim benim için çok büyük avantaj oldu. Müzik eğitimi almıştım lakin işin bir de pratiğe dökülmesi vardı. Ağabeyimle çalışmak bana okul üzere oldu.
Bugüne kadar kaç beste yaptınız, kaç albüme imza attınız?
Genellikle enstrümantal bestelerim var. Kelamlı olan bestelerin sayısı hayli az. Bestelerimi saymadım ancak herhalde 100 civarı vardır. Bugüne kadar 12-13 tane de albüm yaptım.
Beste yapmak, sahnede olmak, dizilerde çalışmak… En çok keyif aldığınız alan hangisidir?
Belki size garip gelecek lakin dizilere müzik yapmak bana çok değişik geliyor. Açıkçası sahne çok bana nazaran değil. Beste de insanın aklına her vakit gelmiyor. Ayrıyeten bestelerin niteliği konusunda da pek kıyaslama yapamıyorsunuz. Bana nazaran, dizi işi epeyce keyifli ve heyecanlı.
Gitarda rocktan caza, countryden bluesa, halk müziğinden pop müziğine kadar geniş bir yelpazeniz var. Ne cins müzikler dinlersiniz? Örnek aldığınız, idolünüz olan müzisyenler var mı?
Ben en çok caz müzik severim. Gitarist ve bestekar Pat Martino benim idolümdür. Kendisini yaklaşık üç yıl evvel kaybettik. John Scofield, Bireli Lagrene ve Wes Montgomery üzere sanatkarları da dinlerim. Aklıma birinci gelen bu isimler çok hürmet duyduğum, benim için kıymetli müzisyenlerdir.
Bestelerinizi nasıl yaparsınız? Olmazsa olmazlarınız var mıdır?
Olmazsa olmaz demeyelim lakin spor yaparken hayal gücü ve yaratıcılığın arttığını düşünüyorum. ABBA kümesinin Bjön Ulvaeus isimli bir üyesi var, kümedeki bestelerin kıymetli bir kısmını kendisi yapmıştır. O da misal şeyler söylemişti sanırım. Ormanda koşu yaparken besteler aklına gelirmiş. Açıkçası ben de birden fazla besteyi spor yaparken, bilhassa koşarken yaptım. Nedenini bilmiyorum fakat o anlarda insanın içinde melodiler uçuşuyor.
Halen şefliğini yaptığınız orkestranızla konserlerinize devam ediyorsunuz. Ayrıyeten bir yandan da birçok albüme sanat direktörlüğü yapıyorsunuz. Çalışmalarınız hakkında biraz bilgi verebilir misiniz?
Albümler artık eski yıllardaki mantıkla yapılmıyor. Evvelden stüdyoya girer, örneğin 10-12 yapıtlık bir albüm yapardık. Artık single’lar yapılıyor. En son sanatçı dostlarım Nurdan İpek ve Sevinç Eratalay’ın albümlerinde düzenlemeler yaptım. Başka yandan konserlere de devam ediyoruz.
Müzisyenliğinizin yanı sıra tıpkı vakitte eğitmensiniz. Kurucusu olduğunuz Artlife Müzik Merkezi’nde dersler veriyorsunuz. Müzikle uğraşmak isteyenlere, enstrüman çalmak isteyenlere -özellikle de gençlere- tavsiyeleriniz var mıdır?
Mecidiyeköy’deki müzik merkezimizi pandemi başladıktan birkaç ay sonra kapattık. Üzücü de olsa bu türlü bir karar almak zorunda kaldım. Artık online olarak dersler veriyoruz. Hangi enstrümana yakınlık duyuyorlarsa onun üzerine eğilsinler. Bu hususta kimseyi de dinlemesinler. Dershane yönettiğim yıllarda şunu fark ettim: Çok küçük yaştaki bir çocuk bile hangi enstrümanı seçmesi gerektiğini herkesten daha uygun biliyor. Evvel hangi enstrümanı çalmak istediklerine karar versinler. Akabinde da o enstrümanın üzerine eğilsinler. Bir müzik aletini çalabilmek sebat ve çok büyük emek istiyor. Bunu da hiçbir vakit unutmasınlar.
‘BU NASIL BİR VİCDANSIZLIK?’
Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik ve siyasi durum hakkında ne düşünüyorsunuz? Şu sıralarda sokak hayvanlarının uyutulması üzere reaksiyon çeken bir teklif tartışılıyor.
Ben her vakit uygar Türkiye’nin yanındayım, Atatürk Türkiyesi’nin! Türkiye’nin o çizgide kalması gerektiğini düşünüyorum. Maalesef ülkemizde uzun yıllardır birçok acı olay gerçekleşmekte. Hayvanların uyutulması kanısına hiçbir mana veremiyorum. Hangi vicdan, nasıl bir vicdansızlık bunu yapabilir ki? Hakikaten çok acı. Türkiye’nin gericilik kaynaklı sıkıntıları var. Umarım daha aydınlık ve hoş bir Türkiye’yi görebiliriz.
Konserlerinizde seyircilerin daima bir ağızdan eşlik ettiği ezgilerden biri de hiç elbet ‘Güzel Günler Göreceğiz’. Türkiye ve dünyada yaşanan tüm aksiliklere karşın “güneşli günler”e olan inancınızı hala koruyabiliyor musunuz?
Umudun her vakit olmasını sahiden çok istiyorum.
‘MÜZİSYEN OLMASAYDIM’
Bütün zorluklarına karşın 50 yıldır müzikle uğraşıyorsunuz. Müzisyen olmasaydınız ne yapardınız, ya da ne olmak istersiniz?
Ben birinci olarak Hacettepe Tıp Fakültesi’ne kayıt yaptırmıştım. Ancak daha sonra tıptan vazgeçtim ve ODTÜ’de işletme okumaya karar verdim. ODTÜ’de aldığım eğitimin müzik hayatımda bana çok yararı oldu sahiden. Ben müzik konusunda hayli şanslıydım, devlet takımındaydım, konserler veriyorduk, kendi stüdyom vardı vs. Fakat müzik serüveni hayli meşakkatli bir yol, onu da yeri gelmişken itiraf etmeliyim. Dünyaya tekrar gelsem tekrar müzik yapardım doğal lakin işletme alanını da tercih edebilirdim.
(KÜLTÜR SANAT SERVİSİ)